Του Γεωργίου Καραμαδούκη
ΤΟ ΗΛΙΟΚΕΝΤΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα συντελούνται κοινωνικές αναδιαρθρώσεις και μεταβολές στην εκπαιδευτική λειτουργία. Ο ρόλος του δασκάλου παύει να είναι αυτός του αυστηρά δασκάλου-ιερωμένου και στο πρόγραμμα σπουδών ενσωματώνονται οι νεωτερικές ιδέες που καλλιεργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια στην Δύση. Το έργο των λογίων αυτής της περιόδου υπηρετεί τα κοινωνικά αιτούμενα της εποχής με την στροφή στην πολιτισμένη Ευρώπη, την δημιουργία συλλογικής ταυτότητας και την αποκόλληση από την «βάρβαρη» Ανατολή.
Η φυσική επιστήμη έχει σημειώσει στην Δύση αλματώδη πρόοδο κυρίως με τα έργα του Κοπέρνικου και του Νεύτωνα. Το κοπερνίκειο ηλιοκεντρικό σύστημα, αλλά και οι νόμοι του Νεύτωνα για την παγκόσμια έλξη και την μηχανική της κίνησης υιοθετούνται από τους Έλληνες νεωτερικούς φιλοσόφους και ανατρέπουν τους κανόνες της αριστοτέλειας φυσικής του γαιοκεντρισμού.
Ο Βενιαμίν ο Λέσβιος υπήρξε φανατικός οπαδός του ηλιοκεντρισμού με αποτέλεσμα η διδασκαλία του και οι διαβολές προς στο πρόσωπό του να τον φέρουν σε σύγκρουση με το Πατριαρχείο. Ο Ρήγας και αυτός κάνει λόγο για την κεντρική θέση του ήλιου και για το φαινόμενο των εκλείψεων. Ο Άνθιμος Γαζής στο ίδιο μήκος κύματος υποστηρίζει πως κέντρο του πλανητικού συστήματος είναι ο ήλιος.
Ένας άλλος σημαντικός λόγιος ο Νικηφόρος Θεοτόκης τονίζει την σημασία της χρήσης των μαθηματικών στην φυσική επιστήμη, κάτι που δεν συναντούμε στην αριστοτελική φυσική, που έψαχνε τις γενικότερες αιτίες λειτουργίας των φυσικών φαινομένων και όχι τους υπολογισμούς. Καταλήγει λοιπόν πως αυτοί οι μαθηματικοί υπολογισμοί οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η γη κινείται και πως από την κίνησή της αυτή εξηγούνται τόσο η άνιση ενέργεια της βαρύτητας στα διάφορα μέρη του πλανήτη, όσο και οι μεταβολές της ατμόσφαιρας στον Ισημερινό και στους Πόλους.
ΟΙ ΝΕΥΤΩΝΙΟΙ ΝΟΜΟΙ
Ασφαλώς βάση της νευτώνειας φυσικής συνιστά η παραδοχή του ηλιοκεντρικού συστήματος του Κοπέρνικου. Ο νόμος της παγκόσμιας έλξης εξήγησε τις ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των πλανητών και του ήλιου, καθώς και φυσικά φαινόμενα όπως οι παλίρροιες και οι άμπωτες. Οι τρεις νόμοι του Νεύτωνα που αφορούν την κίνηση και την αδράνεια ήρθαν και αυτοί να ανατρέψουν τα μέχρι τότε παραδεδεγμένα της αριστοτελικής κίνησης.
Ο Ευγένιος Βούλγαρης ίσως ήταν από τους πρώτους που παρά το γεγονός ότι δεν είχε δεχθεί το ηλιοκεντρικό σύστημα, ωστόσο ακολούθησε την νευτώνεια φυσική, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη του κενού κάτι που δεν δεχόταν ο Αριστοτέλης στον φυσικό του κόσμο. Όπως και ο Θεοτόκης πιστεύει στην χρήση των μαθηματικών, αλλά και του πειράματος, στοιχεία που όπως αναφέραμε δεν αποτελούν χαρακτηριστικά της αριστοτέλειας φυσικής. Τέλος συμφωνεί στην σωματιδιακή θεωρία της ύλης που διατύπωσε ο Νεύτωνας.
Υπέρμαχοι της πειραματικής διδασκαλίας υπήρξαν και οι Νικόλαος Ζερζούλης και Ιώσηπος Μοισιόδακας. Ο πρώτος μιλάει για την κίνηση στο κενό και την ύπαρξη της βαρύτητας, θεωρώντας πως η ευδαιμονία του ανθρώπου έρχεται μέσα από τον οδηγητικό ρόλο της φυσικής φιλοσοφίας. Ο δεύτερος υποστηρίζει ότι ο αριστοτελισμός είναι εχθρός της νέας φιλοσοφίας και υιοθετεί στο σύνολό της την νευτώνεια φυσική.
Για την σωματιδιακή υφή του φωτός κάνει λόγο ο Άνθιμος Γαζής παρουσιάζοντας τα πορίσματα του Νεύτωνα. Κατά τον Αριστοτέλη όμως η ύλη είναι συνεχής και όλα τα σώματα προέρχονται από τον αέρα, την γη, το νερό και το πυρ. Επιπρόσθετα ο Γαζής αναφέρεται στους νόμους του Νεύτωνα που εξηγούν την κίνηση ως ενέργεια της δύναμης που ασκείται στο σώμα και της επιτάχυνσης και όχι δια του αέρα που συνεχίζει να ωθεί το σώμα μετά την εκκίνησή του, όπως πίστευε ο Αριστοτέλης.
Τέλος ο Χριστόδουλος Παμπλέκης καταφέρεται κατά της αρχαιολατρίας και του αριστοτελισμού αναφερόμενος στους νέους φυσικούς. Συναινεί με τα επιστημονικά κηρύγματα του Νεύτωνα σε αντίθεση με τον Σέργιο Μακραίο, ο οποίος επιδίωξε να ακυρώσει τους νόμους της βαρύτητας.