Η ΡΗΤΟΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Του Γεωργίου Καραμαδούκη
Η ρητορική υπήρξε στον αρχαίο ελληνικό κόσμο η κατ’ εξοχήν τέχνη της
δημόσιας ομιλίας και σχετιζόταν με αγορεύσεις σε δικαστήρια και σε άλλες επίσημες
εκδηλώσεις έχοντας ως σκοπό να πείσει ή να γοητεύσει το ακροατήριό. Ιδιαίτερα
στην Αρχαία Αθήνα που οι πολίτες συμμετείχαν κατά την κλασική περίοδο στους
δημοκρατικούς θεσμούς της εκκλησίας του Δήμου αλλά και των δικαστηρίων,
όφειλαν να αναπτύσσουν τον δημόσιο λόγο τους.
Στην Αθήνα η ρητορική γεννήθηκε στην περίοδο του Περικλή με τις διαμάχες
που αυτός είχε με τον σοφιστή Πρωταγόρα. Από το 427 π.Χ. αρχίζει να διδάσκεται
πλέον συστηματικά. Ασφαλώς η ρητορική είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα την
εμφάνισή της από τους ρήτορες Κόρακα και Τεισία στις Συρακούσες μετά την πτώση
της εκεί τυραννίδας και την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας το 467 π.Χ. Συνεπώς
ρητορική και δημοκρατία συνδέονται στενά. Ήταν λοιπόν φυσιολογικό οι γονείς να
μεριμνούν για την καλλιέργεια του λόγου των παιδιών τους και ιδιαιτέρως οι
πλούσιες οικογένειες, οι οποίες μπορούσαν να πληρώσουν τους διδασκάλους, καθώς
προόριζαν τους γόνους τους να πρωταγωνιστήσουν στον δημόσιο βίο.
Η ρητορική διδάσκονταν ως ανώτερη εκπαίδευση. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν
έπαιξαν οι σοφιστές κατά το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.. Αυτοί δίδασκαν επί
πληρωμή και πέραν της ρητορικής παρέδιδαν μαθήματα γεωμετρίας, φυσικής και
αστρονομίας. Κύριο όμως έργο τους ήταν η παροχή της μόρφωσης, που θα έδινε στον
μαθητευόμενο τα εφόδια να πρωταγωνιστήσει στον δημόσιο βίο, ως οδηγός του λαού.
Για τον λόγο αυτό έδιναν και έμφαση στην ρητορική τέχνη.
Οι σοφιστές προέβαιναν σε διάφορες ρητορικές ασκήσεις εφιστώντας την
προσοχή στην σωστή χρήση της γλώσσας, στην μέθοδο των αυτοσχεδιασμών, στην
αποστήθιση παραδειγμάτων και φράσεων. Τόνιζαν επίσης την σημασία του χρόνου
που κάποιος θα χρησιμοποιήσει τον λόγο, αλλά και της προσαρμογής αυτού προς το
ακροατήριο που θέλει να πείσει. Ονομαστός σοφιστής που εφάρμοσε τα παραπάνω
υπήρξε ο Γοργίας
Αυτός όμως που στάθηκε περισσότερο εκπαιδευτικά όσο αφορά την
διδασκαλία της ρητορικής ήταν ο Ισοκράτης. Ο φιλόσοφος ίδρυσε την σχολή του το
390 π.Χ. και δίδαξε τους μαθητές του ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ρητορικής
παιδείας, το οποίο απέβλεπε στην κατάκτηση της υγιούς σκέψης και στην
καλοκαγαθία προς την πόλη. Απέφυγε την χρήση υπερβολικών γλωσσικών σχημάτων
στον λόγο του, όπως οι προηγούμενοι σοφιστές και στάθηκε στην εκπαίδευση του
νου, παρά στην εξυπηρέτηση πρακτικών σκοπιμοτήτων σταδιοδρομίας των μαθητών